SOMUT OLMAYAN KÜLTÜREL MİRAS

(SOKÜM)

Kısa adı UNESCO olan Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Teşkilatı 17 Ekim 2003 tarihinde Paris’te düzenlenen 32. Genel Konferansında, Somut Olmayan Kültürel Mirasın Korunması Sözleşmesini kabul etmiştir. Türkiye 19 Ocak 2006 tarihli ve 5448 sayılı Somut Olmayan Kültürel Mirasın Korunması Sözleşmesinin Uygun Bulunduğuna Dair Kanunla bu sürece dâhil olmuş ve 27 Mart 2006 tarihinde resmen taraf olmuştur.

1 Numaralı Cumhurbaşkanlığı Kararnamesinin 10. Bölümünde yer alan Kültür ve Turizm Bakanlığının görev ve yetkileri kısmının 286. maddesine göre Yaşayan Miras ve Kültürel Etkinlikler Genel Müdürlüğü icracı birim olarak çalışmalarını sürdürmektedir.

Somut Olmayan Kültürel Miras, UNESCO tarafından kabul edilen toplulukların, grupların ve kimi durumlarda bireylerin, kültürel miraslarının bir parçası olarak tanımladıkları uygulamalar, temsiller, anlatımlar, bilgiler, beceriler ve bunlara ilişkin araçlar, gereçler ve kültürel mekânlar biçiminde tanımlanmaktadır.

Kuşaktan kuşağa aktarılan bu miras, toplulukların ve grupların çevreleriyle, doğayla ve tarihleriyle etkileşimlerine bağlı olarak, sürekli biçimde yeniden yaratılır ve bu onlara kimlik ve devamlılık duygusu verir; böylece kültürel çeşitliliğe ve insan yaratıcılığına duyulan saygıya katkıda bulunur.

Somut Olmayan Kültürel Miras Alanları

a) Sözlü gelenekler ve anlatımlar (destanlar, efsaneler, halk hikâyeleri, atasözleri, masallar, fıkra vb.),

b)  Gösteri sanatları (Karagöz, meddah, kukla, halk tiyatrosu vb.),

c)  Toplumsal uygulamalar, ritüeller ve şölenler (nişan, düğün, doğum, Nevruz ve benzeri kutlamalar),

d)  Doğa ve evrenle ilgili bilgi ve uygulamalar (geleneksel yemekler, halk hekimliği, halk takvimi, halk meteorolojisi vb.),

e)  El sanatları geleneği (dokumacılık, nazar boncuğu, telkari, bakırcılık, halk mimarisi vb.).

Somut Olmayan Kültürel Mirasın Korunması Sözleşmesinin Amaçları

Somut olmayan kültürel mirası korumak;

Somut olmayan kültürel mirasın taşıyıcısı konumundaki toplulukların, grupların ve bireylerin somut olmayan kültürel mirasına saygı göstermek;

Somut olmayan kültürel mirasın önemi konusunda yerel, ulusal ve uluslararası düzeyde duyarlılığı artırmak ve karşılıklı değerbilirliği sağlamak;

Uluslararası iş birliği ve yardımlaşmayı sağlamak. (Ortak dosya)

“Koruma” terimi, somut olmayan kültürel mirasın yaşayabilirliğini güvence altına alma anlamına gelir.      

Bu kavram;

·   kimlik saptaması,

·   belgeleme,

·   araştırma,

·   muhafaza,

·   koruma,

·   geliştirme,

·   güçlendirme,

·   örgün ve yaygın eğitim yoluyla kuşaktan kuşağa aktarma,

·   kültürel mirasın değişik yanlarının canlandırılması gibi yöntemleri içerir[1]            

Somut Olmayan Kültürel Miras Envanter Çalışmaları 

UNESCO Somut Olmayan Kültürel Mirasın Korunması Sözleşmesi gereğince her taraf devlet, öncelikle koruma amacıyla kendi toprağı üzerindeki somut olmayan kültürel miras envanterini, kendi durumuna uygun olacak biçimde hazırlar ve güncelleştirir. Türkiye’nin; iki çeşit ulusal envanteri bulunmaktadır. Bunlar 

• Somut Olmayan Kültürel Miras (SOKÜM) Ulusal Envanteri,
• Yaşayan İnsan Hazineleri (YİH) Ulusal Envanteri

 Somut Olmayan Kültürel Miras Sakarya İl Tespit Kurulu’nun Çalışmaları 

Somut olmayan kültürel miras ulusal envanterinin temelini il envanterleri oluşturmaktadır. Sakarya’da ki envanter çalışmaları, İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü’nün koordinasyonuyla yürütülmektedir.

İlimizde 2008 yılında Sakarya Valiliğinden alınan onay kapsamında Somut Olmayan Kültürel Mirası Belirleme Kurulu oluşturulmuştur. Bu kurul, Somut Olmayan Kültürel Miras alanına giren unsurlarımızı tespit etmekte ayrıca Yaşayan İnsan Hazinesi Türkiye Ulusal Envanteri için ilimiz adına teklifte bulunmaktadır. İl tespit kurulunun aldığı kararlar sonucunda hazırlanan formlar Kültür ve Turizm Bakanlığı, Yaşayan Miras ve Kültürel Etkinlikler Genel Müdürlüğü bünyesinde çalışmalar yürüten değerlendirme komisyonuna incelenmesi için gönderilmektedir.

Komisyonun onayından geçerek envantere alınması uygun bulunan unsurlar Genel Müdürlüğümüz tarafından Makam onayına sunulur. Onay işleminden sonra envanter sistemine kaydedilir ve Genel Müdürlüğümüzün web sitesinden kamuoyuyla paylaşılır.

Somut Olmayan Kültürel Miras Türkiye Ulusal Envanterinde ilimiz adına kayıtlı olan unsur sayımız 2025 yılında 26’ya ulaşmıştır.  Bu unsurlar liste halinde aşağıda yer almaktadır.

Somut Olmayan Kültürel Miras Unsurları Türkiye Ulusal Envanterine Bakanlığımız, Yaşayan Miras ve Kültürel Etkinlikler Genel Müdürlüğü’nün https://yakegm.ktb.gov.tr/TR-344757/somut-olmayan-kulturel-miras-turkiye-ulusal-envanteri.html adresinden ulaşılabilmektedir.

[1]https://yakegm.ktb.gov.tr/TR-345090/unesco-2003-somut-olmayan-kulturel-miras-sozlesmesi.html(Erişim tarihi 10/11/2025).

Kaynakça

https://yakegm.ktb.gov.tr/TR-345090/unesco-2003-somut-olmayan-kulturel-miras-sozlesmesi.html(Erişim tarihi 10 Kasım 2025).

Hazırlayan

Suzan Bingöl, Folklor Araştırmacısı, Sakarya İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü (Güncelleme Tarihi 14 Kasım 2025).