SOMUT OLMAYAN KÜLTÜREL MİRAS

(SOKÜM)

Kısa adı UNESCO olan Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Teşkilatı 17 Ekim 2003 tarihinde Paris’te düzenlenen 32. Genel Konferansında, Somut Olmayan Kültürel Mirasın Korunması Sözleşmesini kabul etmiştir. Türkiye 19 Ocak 2006 tarihli ve 5448 sayılı Somut Olmayan Kültürel Mirasın Korunması Sözleşmesinin Uygun Bulunduğuna Dair Kanunla bu sürece dâhil olmuş ve 27 Mart 2006 tarihinde resmen taraf olmuştur.

1 Nolu Cumhurbaşkanlığı Kararnamesinin 10. Bölümünde yer alan Kültür ve Turizm Bakanlığının görev ve yetkileri kısmının 286. maddesine göre Araştırma ve Eğitim Genel Müdürlüğü icracı birim olarak çalışmalarını sürdürmektedir.

Somut Olmayan Kültürel Miras, UNESCO tarafından kabul edilen toplulukların, grupların ve kimi durumlarda bireylerin, kültürel miraslarının bir parçası olarak tanımladıkları uygulamalar, temsiller, anlatımlar, bilgiler, beceriler ve bunlara ilişkin araçlar, gereçler ve kültürel mekânlar biçiminde tanımlanmaktadır.

Kuşaktan kuşağa aktarılan bu miras, toplulukların ve grupların çevreleriyle, doğayla ve tarihleriyle etkileşimlerine bağlı olarak, sürekli biçimde yeniden yaratılır ve bu onlara  kimlik ve devamlılık duygusu verir; böylece kültürel çeşitliliğe ve insan yaratıcılığına duyulan saygıya katkıda bulunur.

Somut  Olmayan Kültürel Miras Alanları

a) Sözlü gelenekler ve anlatımlar (destanlar, efsaneler, halk hikâyeleri, atasözleri, masallar, fıkra vb.),

b)  Gösteri sanatları (Karagöz, meddah, kukla, halk tiyatrosu vb.),

c)  Toplumsal uygulamalar, ritüeller ve şölenler (nişan, düğün, doğum, Nevruz ve benzeri kutlamalar),

d)  Doğa ve evrenle ilgili bilgi ve uygulamalar (geleneksel yemekler, halk hekimliği, halk takvimi, halk meteorolojisi vb. ),

e)  El sanatları geleneği (dokumacılık, nazar boncuğu, telkari, bakırcılık, halk mimarisi vb.).

Somut Olmayan Kültürel Mirasın Korunması Sözleşmesinin Amaçları

Somut olmayan kültürel mirası korumak;

Somut olmayan kültürel mirasın taşıyıcısı konumundaki toplulukların, grupların ve bireylerin somut olmayan kültürel mirasına saygı göstermek;

Somut olmayan kültürel mirasın önemi konusunda yerel, ulusal ve uluslararası düzeyde duyarlılığı artırmak ve karşılıklı değerbilirliği sağlamak;

Uluslararası işbirliği ve yardımlaşmayı sağlamak. (Ortak dosya)

“Koruma” terimi, somut olmayan kültürel mirasın yaşayabilirliğini güvence altına alma anlamına gelir.      

Bu kavram;

·   kimlik saptaması,

·   belgeleme,

·   araştırma,

·   muhafaza,

·   koruma,

·   geliştirme,

·   güçlendirme,

·   örgün ve yaygın eğitim yoluyla kuşaktan kuşağa aktarma,

·   kültürel mirasın değişik yanlarının canlandırılması gibi yöntemleri içerir[1].

Somut Olmayan Kültürel Miras Envanter Çalışmaları

UNESCO Somut Olmayan Kültürel Mirasın Korunması Sözleşmesi gereğince her taraf devlet, öncelikle koruma amacıyla kendi toprağı üzerindeki  somut olmayan kültürel miras envanterini, kendi durumuna uygun olacak biçimde hazırlar ve güncelleştirir. Türkiye’nin; iki çeşit ulusal envanteri bulunmaktadır. Bunlar:

• Somut Olmayan Kültürel Miras (SOKÜM) Ulusal Envanteri,
• Yaşayan İnsan Hazineleri (YİH) Ulusal Envanteri[2].

Somut Olmayan Kültürel Miras Sakarya İl Tespit Kurulu’nun Çalışmaları

Somut olmayan kültürel miras ulusal envanterinin temelini il envanterleri oluşturmaktadır. Sakarya’da ki envanter çalışmaları, İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü’nün koordinasyonuyla yürütülmektedir.

İlimizde 2008 yılında Sakarya Valiliğinden alınan onay kapsamında Somut Olmayan Kültürel Mirası Belirleme Kurulu oluşturulmuştur.Bu kurulun çalışmaları sonucunda belirlenen unsurlar ile ilgili Somut Olmayan Kültürel Miras Tespit Formları hazırlanmış Kültür ve Turizm Bakanlığı Araştırma ve Eğitim Genel Müdürlüğü’ne gönderilmiştir. Araştırma ve Eğitim Genel Müdürlüğü bünyesinde faaliyet gösteren Uzmanlar Komisyonu yaptığı değerlendirme sonucunda Somut Olmayan Kültürel Miras İl Envanteri’ne 21 unsurun kayıt edilmesine karar vermiştir. SOKÜM il envanterinde güncelleme yapılması ve yeni unsurlar eklenmesi ile ilgili çalışmalar daha sonraki yıllarda da devam etmiştir. İl Tespit Kurulu tarafından teklif edilen unsurlar, Bakanlığımız Uzmanlar Komisyonun yaptığı değerlendirme sonucunda 2021 yılında 24’e ulaşmıştır.  Sakarya il envanterine kabul edilen Somut Olmayan Kültürel Miras Unsurları liste halinde aşağıda yer almaktadır.

Somut Olmayan Kültürel Miras Unsurları Türkiye Ulusal Envanterine ise Bakanlığımız, Araştırma ve Eğitim Genel Müdürlüğü’nün https://aregem.ktb.gov.tr/TR-279417/somut-olm-kult-miras-turkiye-ulusal-envanteri.html adresinden ulaşılabilmektedir.

Kaynakça

-https://aregem.ktb.gov.tr/TR-50837/somut-olmayan-kulturel-mirasin-korunmasi-sozlesmesi-hak-.html (Erişim tarihi  25/08/2021).

-https://aregem.ktb.gov.tr/TR-50839/somut-olmayan-kulturel-miras-envanter-calismalari.html (Erişim tarihi 25/08/2021).

Hazırlayan : Suzan Bingöl, Folklor Araştırmacısı, Sakarya İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Güncelleme Tarihi 27/01/2022